کد مطلب:46036 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:2836

گنجینه پرسمان » فلسفه و منطق

منظور از علم حصولي و حضوري و معلوم بالذات و بالعرض چيست؟

انديشه علمي از جهات گونه​گون قابل تقسيم است؛ يكي از آن جهات تقسيم علم به لحاظ معلوم است؛ زيرا معلوم يا وجود است يا مفهوم به معناي اعم كه شامل ماهيّت نيز خواهد بود؛ اگر معلوم وجود بود و علم به وجود تعلق گرفت چنين علمي «شهودي» و «حضوري» است؛ زيرا براساس اصالت وجود، عينيّتْ متن هويت آن است و هرگز وجود به ذهن نخواهد آمد وگرنه انقلاب ذات به معناي هويّت لازم مي​آيد و انقلاب ذات، خواه به معناي «ماهيت» و خواه به معناي «هويت» مستلزم جمع دو نقيض و ممتنع است.

بنابراين، در جريان علم به وجود، هيچ راهي جز حضور عالم به محضر معلوم و شهود عيني و حضوري آن نيست و هيچ​گاه معلوم پيش عالم نخواهد آمد وگرنه معلوم عيني به مفهوم ذهني منقلب مي​گردد و اين همان انقلاب مستحيل است.

اما اگر معلوم، مفهوم به معناي اعم بود، چنين علمي «حصولي» و «صوري» است؛ يعني صورتي از معلوم نزد عالِم حاصل مي​گردد و عالِم به وسيله صورت ذهني به بيرون از خود آگاه مي​شود و از اين رهگذر تقسيم علم، به علم بي​واسطه و علم با واسطه پديد مي​آيد؛ زيرا در علم حضوري بين عالم و معلوم واسطه​اي نيست، ولي در علم حصولي بين عالم و معلوم صورت ذهني واسطه است كه عالم به وسيله آن صورت ذهني به موجود عيني آگاه مي​شود. در علم حصولي آنچه نزد عالم بدون واسطه حاضر است آن را «معلوم بالذات» گويند و آنچه با واسطه حاصل است آن را «معلوم بالعرض» نامند. البته علم نفس به خودِ مفهوم ذهنيْ، حضوري و بي​واسطه است، گرچه علم آن به خارج از ذهن حصولي است.

---

: آية الله جوادي آملي
حيات عارفانة امام علي(ع)